پس از قطع عضو، برخی از افراد در قسمتی از اندام که دیگر وجود ندارد، درد را تجربه میکنند. این احساس، درد خیالی اندام است. در واقع احساس درد واقعی است. قسمت فانتوم به محل درد اشاره دارد: اندام ازدسترفته یا بخشی از اندام (مانند انگشتان دست یا پا).
درد خیالی از خفیف تا شدید متغیر است و میتواند چند ثانیه، ساعت، روز یا بیشتر طول بکشد. ممکن است پس از قطع عضو پزشکی (برداشتن بخشی از اندام با جراحی) رخ دهد. همچنین ممکن است پس از قطع عضو تصادفی، زمانی که انگشت، انگشت پا یا سایر اعضای بدن را از دست میدهید، اتفاق بیفتد. این درد قابلمدیریت است.
تخمین زده میشود که از هر 10 نفری که یک اندام را از دست میدهند، 8 نفر درجاتی از درد خیالی را تجربه میکنند.
تفاوت بین درد فانتوم اندام، احساس خیالی و درد باقیمانده اندام چیست؟
با درد فانتوم، فرد در جایی احساس درد میکند که قسمت گم شده بدن باید باشد. سایر مشکلات مرتبط با از دستدادن بخشی از بدن عبارتاند از:
احساسات خیالی، اندام یا اندام گمشده هنوز هم به نظر میرسد که بخشی از بدن است. هیچ دردی وجود ندارد. فردی که احساسات خیالی را تجربه میکند ممکن است فراموش کند که بخشی از اندام تحتانی ازدسترفته است و سعی کند روی هر دو پا راه برود.
درد باقیمانده اندام، این درد قسمت باقیمانده اندام (استامپ) که در آن قطع عضو رخداده است را تحتتأثیر قرار میدهد. درد باقیمانده اندام اغلب یک دلیل پزشکی مانند آسیب عصبی یا گیرافتادن (فشار روی عصب) دارد. تقریباً از هر 10 نفر 7 نفر را مبتلا به ازدستدادن اندام میکند.
آیا این بیماری درمان می شود؟
بله ! چیزی وجود ندارد که در مورد آن خجالت بکشید یا از درمانگر خود پنهان شوید. حتی اگر اندام یا قسمت دیگری از بدن شما وجود نداشته باشد، درد شما واقعی است. این یک وضعیت پزشکی شناخته شده است. نگرانیهای شما نادیده گرفته نخواهد شد. درمانگر شما برای کمک به شما وجود دارد. آنها متخصصان آموزشدیده هستند و آماده همکاری با شما برای تسکین درد شما هستند.
علائم و علل درد فانتوم
درد فانتوم معمولاً بلافاصله پس ازدستدادن اندام رخ میدهد. ممکن است سه تا شش ماه طول بکشد تا زخم پس از قطع عضو بهبود یابد. بهندرت، درد ماهها یا سالها بعد ظاهر میشود. کارشناسان بر این باورند که درد خیالی ناشی از مخلوطشدن سیگنالهای سیستم عصبی، بهویژه بین نخاع و مغز است. هنگامی که عضوی از بدن قطع میشود، اتصالات عصبی از محیط به مغز در جای خود باقی میمانند. مغز میتواند اطلاعاتی را که دریافت میکند اشتباه تفسیر کند یا سیگنالها را بهعنوان احساس درد پردازش کند، حتی اگر آن اندام مدت زیادی است که قطع شده است.
مشکلاتی که قسمت باقیمانده اندام (استامپ) را تحتتأثیر قرار میدهد باعث درد باقیمانده اندام میشود. این عوامل شامل:
- کبودی.
- عفونت استخوان (استئومیلیت) یا خار استخوان.
- آسیب عصبی (درد نوروپاتیک) یا التهاب (نوروما).
- جریان خون ضعیف
- پروتز نامناسب.
- صدمات فشاری (زخم بستر).
- عفونتهای پوستی یا زخم.
علائم درد فانتوم ممکن است زودگذر باشد یا برای روزها ادامه داشته باشد. در طول شش ماه اول پس ازدستدادن اندام، شدت و تکرار درد معمولاً کاهش مییابد. بااینحال، از هر 10 نفر 8 نفر، دو سال پس از قطع عضو همچنان به درد فانتوم مبتلا هستند.
درد فانتوم ممکن است به این صورت باشد:
- سوزش یا درد.
- بستن، نیشگونگرفتن یا گیره مانند.
- خارش یا سوزنسوزنشدن.
- تیراندازی یا چاقوزدن.
- ضربان دارابودن.
- پیچش.
چه چیزی درد فانتوم را تشدید می کند؟
هرکسی که قطع عضو شود ممکن است دچار درد فانتوم شود. برخی از افراد زمانی که از پروتز استفاده نمیکنند درد را بیشتر احساس میکنند.
این عوامل ممکن است باعث درد اندام فانتوم شود:
- آنژین صدری (درد قفسه سینه به دلیل اکسیژن کم به قلب).
- تغییرات دما یا فشار هوا.
- یبوست.
- زونا (هرپس زوستر).
- رابطه جنسی یا لمس فیزیکی.
- سیگارکشیدن.
- فشار.
درد فانتوم را چگونه تشخیص دهیم؟
پزشک شما یک معاینه فیزیکی انجام میدهد و آزمایشهایی را برای رد علل درد باقیمانده اندام، مانند عفونتها، تجویز میکند. این آزمایشها ممکن است شامل آزمایش خون و اسکن تصویربرداری مانند سونوگرافی باشد. اگر پزشک شما نتواند علتی را شناسایی کند، احتمالاً درد فانتوم را بر اساس علائم شما تشخیص میدهد.
چگونه درد فانتوم را درمان کنیم؟
درمان درد اندام فانتوم بر کاهش علائم تمرکز دارد. آنها عبارتاند از:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) یا مسکنهای تجویزی.
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای ضدتشنج
- مسدودکنندههای بتا.
- شلکنندههای عضلانی
- تزریقات
درمانهایی که تکانههای الکتریکی را به اعصاب، مغز یا نخاع میفرستند ممکن است به کاهش درد کمک کنند. این شامل:
- تحریک عصبی.
- تحریک نخاع.
- تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)
آینه درمانی برای درمان
مطالعات نشان میدهد که آینه درمانی میتواند به کاهش درد فانتوم کمک کند. در طول این درمان، شما اندام سالم را در آینه میبینید و درحالیکه حدود 20 دقیقه در روز تمرینات حرکتی انجام میدهید. این بازتاب مغز را فریب میدهد تا فکر کند دو اندام سالم وجود دارد.
باگذشت زمان، مغز این اطلاعات را رمزگذاری میکند. ممکن است لازم باشد تمرینات را تکرار کنید تا دردتان کاهش یابد. ازآنجاییکه مغز فکر نمیکند اندام گم شده است، دردی در اندام فانتوم احساس نمیکند. پروتزیست شما یا یک فیزیوتراپ میتواند به شما در تسلط بر این تمرین کمک کند.
روش های درمانی درد فانتوم
این درمانهای مکمل همچنین ممکن است درد فانتوم را تسکین دهد:
- طب سوزنی.
- بیوفیدبک
- ماساژدادن.
- مدیتیشن یا تمرینات تمرکز حواس
آیا میتوانید از درد خیالی جلوگیری کنید؟
برخی از مطالعات نشان میدهد که استفاده از بیهوشی نخاعی و بیهوشی عمومی در طول عمل جراحی قطع اندام ممکن است خطر درد فانتوم اندام را کاهش دهد.
پیش آگهی
درد اندام فانتوم اغلب باگذشت زمان بهبود مییابد. در نهایت ممکن است به طور کامل از بین برود. درد مزمن میتواند بر توانایی شما برای لذتبردن از زندگی تأثیر بگذارد، اما ترکیبی از داروها و سایر روشهای درمانی میتواند درد را کاهش دهد.
مطالبی که در این مقاله برای شما گفتیم صرفا برای آشنایی بیشتر با درد فانتوم بوده است. بنابراین بهتر است در اسرع وقت به کلینیک های ارتوپدی مراجعه کنید. شما میتوانید از طریق بله و تلگرام کلینیک ارتوپدی فنی ارتوپدیکلند با کارشناسان ما به صورت کاملا رایگان مشورت کنید.
من آزاده شاهینی متولد سال ۱۳۷۵ در گرگان هستم. در سال ۱۳۹۵ در رشته ارتوز پروتز در دانشگاه علوم توانبخشی در تهران پذیرفته شدم و پس از تحصیل در مقطع ارشد، در سال ۱۴۰۲ وارد مقطع دکتری ارتوز پروتز در دانشگاه ایران شدم. در طی این سالها به معاینه و ارزیابی و پژوهش در حیطه ی مشکلات کف پا پرداختم.