تنگی کانال ستون فقرات یا باریک شدن کانال نخاعی، میتواند طناب نخاعی و ریشههای عصبی شما را که از هر مهره خارج میشوند فشرده کند. تغییرات مرتبط با سن در ستون فقرات شما یک علت شایع برای این مشکل است. علائم آن شامل کمردرد یا گردن درد، بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف در بازوها و پاها است. درمانها شامل درمانهای خودمراقبتی، فیزیوتراپی، داروها، تزریقها و جراحی است.
ستون فقرات از چه قسمتهایی تشکیل شده است؟
ستون فقرات از 24 استخوان (مهره) بهاضافه استخوانهای جوشخورده ساکروم و دنبالچه است. از پایه جمجمه شروع میشود و به لگن شما ختم میشود. ستون فقرات شما از وزن بدن شما حمایت و از نخاع شما محافظت میکند. هر مهره دارای یک قسمت جلویی گرد (بدن)، یک دهانه حلقهای شکل مرکزی (کانال نخاعی)، قسمتهای استخوانی صاف (مفاصل فاست) است که در آن مهرهها در بالا و پایین با مهرههای دیگر تماس پیدا میکنند، و بخشهای استخوانی در امتداد طرفین دارند. بین هر مهره یک پد صاف و گرد به نام دیسک بین مهرهای قرار دارد که بهعنوان بالشتک یا ضربهگیر عمل میکند. رباطها نوارهای فیبری قوی هستند که مهرهها را در کنار هم نگه میدارند، ستون فقرات را ثابت نگه میدارند و از دیسکها محافظت میکنند.
نخاع چیست؟
طناب نخاعی – که وظیفه انتقال و هدایت پیامها را بین بدن (از جمله عضلات و اندامها) و مغز دارد – از مرکز کانال نخاعی عبور میکند و کاملاً توسط قسمتهای استخوانی ستون فقرات احاطه شده است. ریشههای اعصاب بخش اولیه دستهای از رشتههای عصبی هستند که از نخاع جدا شده و از طریق فضاهای جانبی بین مهرهها به نام سوراخ عصبی از ستون فقرات خارج میشوند. فیبرهای عصبی یا “اعصاب” (“شبکه کابلی کوچک”) سپس به تمام قسمتهای بدن میروند.
تنگی کانال نخاع چیست؟
تنگی کانال نخاعی باریک شدن یک یا چند فضا در ستون فقرات است. این اختلال، فضای موجود برای نخاع و اعصابی که از نخاع شما منشعب میشوند را کاهش میدهد. یک فضای سفت میتواند باعث تحریک یا فشردهشدن نخاع یا اعصاب شود که میتواند منجر به کمردرد و سیاتیک شود.
تنگی کانال نخاعی معمولاً باگذشت زمان بهکندی ایجاد میشود. این بیماری بیشتر در اثر آرتروز یا تغییرات “ساییدگی” ایجاد میشود که به طور طبیعی با افزایش سن در ستون فقرات شما رخ میدهد. به همین دلیل، ممکن است برای مدت طولانی هیچ علامتی نداشته باشید، حتی اگر برخی تغییرات در اشعه ایکس یا سایر آزمایشهای تصویربرداری به دلیل دیگری انجام شود. بسته به محل و شدت تنگی نخاعی شما، ممکن است درد، بیحسی، گزگز و یا ضعف در گردن، پشت، بازوها، پاها، دستها یا پاهای خود احساس کنید.
تنگی نخاع در کجا ایجاد میشود؟
تنگی کانال ستون فقرات میتواند در هر نقطهای از ستون فقرات رخ دهد، اما معمولاً در دو ناحیه دیده میشود:
- قسمت پایین کمر (تنگی کانال کمر).
- گردن (تنگی ستون فقرات گردنی).
تنگی کانال کمر چیست؟
تنگی کانال کمر، باریک شدن کانال نخاعی یا تونلهایی در کمر است که از طریق آن اعصاب و سایر ساختارها با آن کانال ارتباط برقرار میکنند. باریک شدن کانال نخاعی معمولاً به دلیل تغییرات مرتبط با افزایش سن است که اندازه کانال را کاهش میدهد. باریک شدن کانال نخاعی یا کانالهای جانبی که از اعصاب محافظت میکنند اغلب منجر به گیرکردن ریشه عصبی نخاع میشود. با باریک شدن قطر کانال، اعصاب به طور فزایندهای تحریک میشوند.
علائم تنگی کانال نخاعی شامل درد، بیحسی یا ضعف در پاها، کشاله ران، باسن و کمر است. علائم معمولاً هنگام راهرفتن یا ایستادن بدتر میشود و ممکن است در هنگام درازکشیدن، نشستن یا خمشدن کمی به جلو کاهش یابد.
چه کسانی دچار تنگی کانال نخاعی میشوند؟
تنگی کانال نخاعی ممکن است در هر فردی ایجاد شود، اما در مردان و زنان بالای 50 سال شایعتر است. افراد جوانتری که با کانال نخاعی باریک به دنیا میآیند نیز ممکن است دچار تنگی کانال نخاعی شوند. سایر شرایطی که بر ستون فقرات تأثیر میگذارد، مانند اسکولیوز یا آسیب به ستون فقرات، میتواند شما را در معرض خطر ابتلا به تنگی ستون فقرات قرار دهد.
چه چیزی باعث تنگی کانال نخاعی میشود؟
تنگی کانال نخاع دلایل زیادی دارد. وجه مشترک آنها این است که ساختار ستون فقرات را تغییر میدهند و باعث باریک شدن فضای اطراف نخاع و ریشههای عصبی میشوند که از ستون فقرات خارج میشوند. طناب نخاعی و/یا ریشههای عصبی فشرده میشوند که باعث علائمی مانند کمردرد و سیاتیک میشود.
علت بروز تنگی کانال نخاعی
رشد بیش از حد استخوان در اثر آرتریت
استئوآرتریت وضعیت «ساییدگی و پارگی» است که غضروف مفاصل شما از جمله ستون فقرات را تجزیه میکند. غضروف پوشش محافظ مفاصل است. با ازبینرفتن غضروف، استخوانها شروع به مالیدن روی یکدیگر میکنند. بدن شما با رشد استخوان جدید پاسخ میدهد. خار استخوان یا رشد بیش از حد استخوان معمولاً رخ میدهد. خارهای استخوانی روی مهرهها به سمت کانال نخاعی گسترش مییابند، فضا را باریک میکنند و اعصاب ستون فقرات را فشار میدهند. بیماری پاژه استخوان همچنین میتواند باعث رشد بیش از حد استخوان در ستون فقرات شود و اعصاب را تحتفشار قرار دهد.
فتق و بیرون زدگی دیسک
بین هر مهره یک بالشتک صاف و گرد (دیسک مهرهای) قرار دارد که بهعنوان ضربهگیر در طول ستون فقرات عمل میکند. خشکشدن و مسطح شدن دیسکهای مهرهای ناشی از افزایش سن و ترکخوردن در لبه بیرونی دیسکها باعث میشود که مرکز ژلمانند این دیسکها از لایه بیرونی ضعیف یا پاره شده عبور کند. سپس دیسک برآمده روی اعصاب نزدیک دیسک فشار میآورد. دیسک مهرهای برآمده و رشد استخوان (خار) روی استخوانهای مهره فضا را اشغال میکند و بنابراین فضای ریشههای عصبی و نخاع شما را باریک میکند. فتق دیسک و خار استخوان دو علت شایع تنگی کانال نخاعی هستند.
رباطهای ضخیم شده
رباطها نوارهای فیبری هستند که ستون فقرات را در کنار هم نگه میدارند. آرتریت میتواند باعث ضخیمشدن رباطها در طول زمان و برآمدگی در فضای کانال نخاعی شود.
شکستگیها و آسیبهای ستون فقرات
شکستگی یا دررفتگی استخوانها و التهاب ناشی از آسیبی که در نزدیکی ستون فقرات رخ میدهد، میتواند فضای کانال را باریک کند و یا به اعصاب ستون فقرات فشار وارد کند.
کیستها یا تومورهای نخاعی
رشد در طناب نخاعی یا بین نخاع و مهرهها میتواند فضا را باریک کرده و به نخاع و اعصاب آن فشار وارد کند.
تنگی مادرزادی نخاع
این وضعیتی است که در آن فرد با کانال نخاعی کوچکی متولد میشود. یکی دیگر از ناهنجاریهای مادرزادی ستون فقرات که میتواند فرد را در معرض خطر تنگی ستون فقرات قرار دهد، اسکولیوز (یک ستون فقرات با شکل غیرطبیعی) است.
علائم تنگی کانال نخاعی چیست؟
ممکن است زمانی که تنگی کانال نخاعی برای اولینبار ایجاد میشود علائمی داشته باشید یا نداشته باشید. باریک شدن کانال نخاعی معمولاً یک فرایند کند است و باگذشت زمان بدتر میشود. اگرچه تنگی کانال نخاعی میتواند در هر نقطهای از ستون فقرات رخ دهد، قسمت پایین کمر (شایعترین ناحیه) و گردن نواحی رایج هستند. علامت ها از فردی به فرد دیگر متفاوت است و ممکن است بیایند و بروند.
علامت های تنگی ستون فقرات کمر
- درد در قسمت پایین کمر با نوسان شدت و گاهی اوقات بهعنوان درد مبهم یا همراه با احساس الکتریکی یا سوزش توصیف میشود.
- درد سیاتیک که از باسن شروع میشود و تا پایین ساق پا کشیده میشود و ممکن است تا پای شما ادامه یابد.
- احساس سنگینی در پاها که ممکن است منجر به گرفتگی در یک یا هر دو پا شود.
- بیحسی یا سوزنسوزنشدن (“سوزن و سوزن”) در باسن، ساق پا یا پا.
- ضعف در ساق یا پا (با بدتر شدن تنگی).
- دردی که هنگام ایستادن طولانیمدت، راهرفتن یا پیادهروی در سراشیبی بدتر میشود.
- دردی که هنگام خمشدن، کمی خمشدن به جلو، راهرفتن در سربالایی یا نشستن کاهش مییابد.
- ازدستدادن کنترل مثانه یا روده (در موارد شدید).
علائم تنگی ستون فقرات گردن
- گردن درد.
- بیحسی یا گزگز در بازو، دست، پا یا پا. (علائم را میتوان در هر نقطه زیر فشار عصب احساس کرد.)
- ضعف یا کلافگی در بازو، دست، پا یا پا.
- مشکلات تعادل
- ازدستدادن عملکرد دست، مانند مشکل در نوشتن یا بستن دکمه پیراهن.
- ازدستدادن کنترل مثانه یا روده (در موارد شدید).
نشانه تنگی نخاعی شکم (قفسه سینه)
- درد، بیحسی، سوزنسوزنشدن و یا ضعف در سطح یا پایینتر از شکم.
- مشکلات تعادل
آیا تنگی نخاع میتواند باعث فلج دائمی شود؟
درحالیکه باریک شدن کانال نخاعی ستون فقرات میتواند باعث درد شود، معمولاً باعث فلج نمیشود. بااینحال، اگر یک عصب نخاعی یا طناب نخاعی برای مدت طولانی فشرده شود، بیحسی و یا فلج دائمی ممکن است اتفاق بیفتد. به همین دلیل است که در صورت احساس بیحسی یا ضعف در بازوها یا پاها، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید.
راههای درمان تنگی کانال نخاعی چیست؟
انتخاب درمان تنگی کانال نخاع به علت علائم شما، محل مشکل و شدت علائم شما بستگی دارد. اگر علائم شما خفیف است، پزشک شما ممکن است ابتدا برخی از درمانهای خودمراقبتی را توصیه کند. اگر اینها جواب نداد و با بدتر شدن علائم، پزشک ممکن است فیزیوتراپی، دارو و در نهایت جراحی را توصیه کند.
درمانهای خودمراقبتی تنگ شدن کانال نخاع
اعمال گرما
گرما معمولاً بهترین انتخاب برای درد ناشی از آرتروز است. گرما جریان خون را افزایش میدهد که باعث شلشدن عضلات و تسکین درد مفاصل میشود. هنگام استفاده از گرما مراقب باشید تا دچار سوختگی نشوید.
استفاده از سرما
اگر گرما علائم شما را کاهش نمیدهد، یخ را امتحان کنید (بسته یخ، بسته ژل منجمد، یا کیسه نخودفرنگی یا ذرت منجمد). معمولاً یخ 20 دقیقه بگذارید و 20 دقیقه استراحت دهید. یخ تورم، حساسیت و التهاب را کاهش میدهد.
ورزش
ابتدا با پزشک خود مشورت کنید، اما ورزش برای تسکین درد، تقویت عضلات برای حمایت از ستون فقرات و بهبود انعطافپذیری و تعادل مفید است.
درمانهای غیرجراحی
داروهای خوراکی
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) – مانند ایبوپروفن (Advil®، Motrin®)، ناپروکسن (Aleve®)، آسپرین – یا استامینوفن (Tylenol®) میتوانند به تسکین التهاب و تسکین درد ناشی از تنگی کانال نخاعی کمک کنند. حتماً با پزشک خود صحبت کنید و در مورد مشکلات احتمالی طولانیمدت مصرف این داروها مانند رفلاکس اسید و زخم معده اطلاعات کسب کنید.
پزشک شما همچنین ممکن است داروهای تجویزی دیگری با خواص تسکین درد مانند داروی ضدتشنج گاباپنتین (Neurontin®) یا ضد افسردگیهای سه حلقهای مانند آمیتریپتیلین (Elavil®) را توصیه کند. ممکن است برای تسکین درد کوتاهمدت، مواد افیونی مانند اکسیکدون (Oxycontin®) یا هیدروکودون (Vicodin®) تجویز شود. بااینحال، آنها معمولاً بااحتیاط تجویز میشوند؛ زیرا ممکن است تبدیل به عادت شوند. شلکنندههای عضلانی مانند سیکلوبنزاپرین (Amrix®، Fexmid®) میتوانند کمپهای عضلانی و اسپاسم را درمان کنند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست ها با شما همکاری خواهند کرد تا یک برنامه تمرینی سالم برای پشت سر ایجاد کنند تا به شما کمک کند قدرت و تعادل، انعطاف پذیری و ثبات ستون فقرات خود را بهبود ببخشید. تقویت عضلات پشت و شکم ستون فقرات شما را انعطاف پذیرتر می کند. فیزیوتراپیست ها می توانند به شما یاد بدهند که چگونه راه رفتن را به گونه ای انجام دهید که کانال نخاعی را باز کند، که می تواند به کاهش فشار روی اعصاب شما کمک کند.
تزریق استروئید
تزریق کورتیکواستروئیدها در نزدیکی فضایی در ستون فقرات که ریشههای عصبی در آن گیر میکنند یا قسمتهای فرسوده استخوان به هم ساییده میشوند میتواند به کاهش التهاب، درد و تحریک کمک کند. بااینحال، معمولاً فقط تعداد محدودی تزریق انجام میشود (معمولاً سه یا چهار تزریق در سال) زیرا کورتیکواستروئیدها میتوانند استخوانها و بافت مجاور را در طول زمان ضعیف کنند.
روش رفع فشار
این روش سرپایی که بهعنوان رفع فشار کمری با هدایت تصویر از راه پوست (PILD) نیز شناخته میشود، به طور خاص تنگی کانال نخاعی کمری ناشی از ضخیمشدن یک رباط خاص (ligamentum flavum) در پشت ستون فقرات را درمان میکند. از طریق یک برش کوچک انجام میشود و نیازی به بیهوشی عمومی و بدون بخیه ندارد. این روش توسط اشعه ایکس و ماده حاجب که در طول عمل تزریق شده هدایت میشود. جراح از ابزارهای ویژهای برای برداشتن بخشی از رباط ضخیم شده استفاده میکند که فضایی را در کانال نخاعی آزاد میکند و فشار روی ریشههای عصبی را کاهش میدهد.
برخی از مزایای این روش این است که ساختار استخوانی ستون فقرات دستنخورده باقی میماند و اختلال کمی در مکانیک ستون فقرات ایجاد میشود؛ بنابراین افراد بهسرعت بهبود مییابند. افراد معمولاً چند ساعت پس از عمل به خانه میروند و بلافاصله پس از آن شروع به راهرفتن و یا فیزیوتراپی میکنند. در مقایسه با قبل از عمل، شما قادر خواهید بود برای مدت طولانیتری راه بروید و بایستید و احساس بیحسی، گزگز و ضعف عضلانی کمتری داشته باشید.
چه زمانی جراحی تنگی کانال نخاع در نظر گرفته میشود؟
به دلیل پیچیدگی تنگی کانال نخاعی و ماهیت ظریف ستون فقرات، جراحی معمولاً زمانی در نظر گرفته میشود که همه گزینههای درمانی دیگر شکستخورده باشند. خوشبختانه اکثر افرادی که تنگی کانال نخاعی دارند نیازی به جراحی ندارند. بااینحال، در موارد زیر نیاز به جراحی دارید:
- علائم شما غیرقابلتحمل است، دیگر کیفیت زندگی موردنظرتان را ندارید و نمیتوانید فعالیتهای روزمره زندگی را انجام دهید یا از آن لذت ببرید.
- درد شما ناشی از فشار بر نخاع است.
- راهرفتن و حفظ تعادل دشوار شده است.
- شما کنترل روده یا مثانه را ازدستدادهاید یا مشکلات عملکرد جنسی دارید.
مطالبی که در این مقاله برای شما گفتیم صرفا برای آشنایی بیشتر با درمان تنگی کانال نخاعی بوده است. بنابراین بهتر است در اسرع وقت به کلینیک های ارتوپدی مراجعه کنید. شما میتوانید از طریق لینک زیر با کارشناسان کلینیک ارتوپدی فنی ارتوپدیک لند به صورت کاملا رایگان مشورت کنید.
من آزاده شاهینی متولد سال ۱۳۷۵ در گرگان هستم. در سال ۱۳۹۵ در رشته ارتوز پروتز در دانشگاه علوم توانبخشی در تهران پذیرفته شدم و پس از تحصیل در مقطع ارشد، در سال ۱۴۰۲ وارد مقطع دکتری ارتوز پروتز در دانشگاه ایران شدم. در طی این سالها به معاینه و ارزیابی و پژوهش در حیطه ی مشکلات کف پا پرداختم.